Phóng sự của International Herald Tribune về những cách kiếm tiền của người Ba Lan sau tấn bi kịch của quốc gia

Chưa đầy ba tiếng đồng hồ sau khi máy bay chở Tổng thống Lech Kaczynski rơi, một người Ba Lan nhanh nhạy đã sản xuất xong 50 chiếc áo phông có in hình quốc kỳ, rao bán với giá 8,5 USD. > Tranh cãi về nơi chôn cất tổng thống

Những ngày này, người bán cờ, nến và hoa đi đến khắp các hang cùng ngõ hẻm của thủ đô Warsaw, trong khi hàng trăm nghìn người dân tưởng niệm cố tổng thống, phu nhân và hàng chục quan chức cấp cao tử nạn. Nhiều người bán hàng đã kiếm những món tiền khá bộn bằng cách nhanh chóng bán các đồ tưởng niệm và hoa.

Ngay hôm thứ bảy, các loại đồ như đồng hồ nhựa in hình vợ chồng tổng thống mỉm cười trên nền bản đồ Ba Lan; cho đến tên miền trên Internet chứa tên của tổng thống, đều được rao bán.

Một tên miền, Lech-Kaczynski.eu, được rao trên trang Allegro (giống như eBay của Ba Lan), với giá một triệu zloty, tức là 350.000 USD. Tuy nhiên nó bị nhiều người chỉ trích nên người rao bán đã gỡ quảng cáo xuống.

Những người bán nến cũng kiếm bộn, khi những ngọn nến nhiều màu với giá 2 USD cho hàng chục nghìn người tham gia các lễ tưởng niệm và đêm thắp nến.

Thảm kịch máy bay rơi đã đoàn kết người dân Ba Lan trong đau thương, giống như hồi Giáo hoàng John Paul II (người nước này) qua đời cách đây 5 năm. Ba ngày qua, hàng đoàn người dân xếp những hàng dài trước dinh tổng thống để vào viếng vợ chồng Kaczynski.

Tuy nhiên một số người Ba Lan cho rằng những việc làm ăn trong thảm kịch này cho thấy Ba Lan - 20 năm sau khi từ bỏ nền kinh tế mệnh lệnh tập trung - đã biến chuyển để tư bản hóa đến mức nào. Thậm chí có những người còn cho rằng kinh tế thị trường giờ đây đang là một thứ tôn giáo thách thức cả nhà thờ Cơ đốc.

Những người biết ông Kaczynski, một người chủ trương công bằng xã hội và có tư tưởng chống những sự thái quá của kinh tế thị trường, cho rằng tổng thống có thể phải nhảy dựng lên nếu trông thấy những chiếc áo phông in hình ông.

Ryszard Bugaj, cố vấn kinh tế của tổng thống Ba Lan, cho biết ông không ngạc nhiên trước việc một số người kiếm lời từ nỗi đau của người khác. "Rất tự nhiên, những tấn bi kịch sẽ kéo theo các ứng xử thái quá - kể cả theo chiều hướng rất tốt và rất xấu, như trong trường hợp này", ông nói.

"Tôi thấy buồn vì có những người trục lợi trên nỗi đau của người khác. Đấy là cách cư xử đặc trưng của đạo đức tư bản, khi người ta không đếm xỉa đến điều gì là thích hợp, mù quáng trước những món lợi tiền bạc".

Một số người thậm chí không thèm che giấu nỗ lực kiếm tiền từ nỗi đau chung của cả nước. Ngay hôm thứ bảy - ngày tai nạn xảy ra - một trang web mời những người dân gửi lời chia buồn của họ bằng cách nhắn tin điện thoại với mức phí 10,60 USD. Đổi lại, các tin nhắn đó sẽ được in thành sách, đặt trước dinh tổng thống Ba Lan.

Một trang web bán đồng hồ với hình ảnh của vợ chồng tổng thống thậm chí còn tra tấn độc giả với câu chào mời: "Chúng ta phải vĩnh biệt vợ chồng tổng thống Lech và Maria Kaczynski; chúng ta thương nhớ họ, họ sẽ được nhớ đến mãi mãi. Nào, bây giờ thì mời các bạn mua một đồng hồ tổng thống có hình ảnh của ông và phu nhân".

Các nhà kinh tế cho rằng chuyện thương mại hóa bi kịch không đem lại nhiều ảnh hưởng đến kinh tế, bởi phần lớn người Ba Lan tìm đến nhà thờ hoặc căn bếp của mình để xoa dịu trái tim đau. "Chúng tôi không quen làm dịu nỗi đau của mình bằng cách tiêu tiền", ông Bugaj nói.

Nhưng Grazyna Zoltowska, một bà mẹ đơn thân 42 tuổi bán quốc kỳ ở trước dinh tổng thống, cho biết tiền lời kiếm được trong mấy ngày qua đủ để bà chi tiêu vài tháng nữa. Ngay hôm tai nạn xảy ra, bà đã kiếm 700 USD. Những lá quốc kỳ Ba Lan sản xuất tại Trung Quốc được trao tay với giá 6,8 USD. "Đấy chẳng phải là cách hay ho gì để kiếm sống, nhưng tôi phải lo cho gia đình tôi", bà nói.

Chủ nhật này, hàng chục quan khách quốc tế, trong đó có Tổng thống Mỹ Barack Obama, Thủ tướng Đức Angela Merkel, Tổng thống Pháp Nicolas Sarkozy, Tổng thống Nga Dmitry Medvedev sẽ đến dự lễ tang của vợ chồng Tổng thống Ba Lan. Họ dự kiến được chôn ở nhà thờ tại Krakow, nơi yên nghỉ của các vị vua nước này. Một số khách sạn ở thành phố đang chào mức giá vua chúa là 3.000 USD mỗi đêm.

Tổng thống Kaczynski, dù nổi tiếng là người nhạy cảm với các vấn đề đạo đức, chắc cũng không quá khắt khe với cơn bão thương mại và sự thái quá thị trường này, ông Bugaj dự đoán. "Tổng thống thấu hiểu những điểm yếu của con người", vị cố vấn nói. "Tôi cho là ông ấy sẽ không để bụng đâu".

Thanh Mai lược dịch